Królestwo Polskie (Kongresowe) - 1815 - 1830
Jeszcze w czasie trwania kongresu wiedeńskiego Aleksander I podpisał opracowane przez ks. Adama Czartoryskiego "Zasady konstytucji Królestwa Polskiego". W czerwcu 1815 roku proklamowano uroczyście w Warszawie powstanie Królestwa Polskiego i powołanie Rządu Tymczasowego.
Zasady konstytucji zapowiadały trwałe połączenie nowego państwa z Rosją, ale z osobnym polskim rządem, sejmem, wojskiem, niezawisłym sądownictwem oraz zaręczały wszystkim Polakom swobody obywatelskie i bezpieczeństwo osobiste. Rząd Tymczasowy zorganizował ministerstwa i przekazał opracowanie ustawy konstytucyjnej specjalnemu komitetowi.
W listopadzie wjechał triumfalnie do Warszawy sam cesarz Aleksander. Podpisał konstytucję, co przyjęte zostało przez mieszkańców stolicy z niekłamaną radością. Cieszyli się z faktu utworzenia Królestwa Polskiego, mając jednocześnie nadzieję na późniejsze, zgodnie z carską obietnicą, rozszerzenie jego granic. Mieszkańcy miasta nie mogli przypuszczać, że uroczysty wjazd Aleksandra rozpoczyna stuletni okres panowania carskiego nad Warszawą i centralnymi ziemiami Polski.
Konstytucja Królestwa Polskiego zakładała związek z Rosją, stwierdzając, iż królem Polski będzie zawsze cesarz rosyjski. Wspólna też miała być polityka zagraniczna, w rzeczywistości prowadzona przez Rosję.
Uprawnienia monarchy były bardzo szerokie. Był zwierzchnikiem całej władzy wykonawczej i sił zbrojnych, posiadał inicjatywę ustawodawczą, prawo veta wobec uchwał sejmu, który sam zwoływał, mianował też wyższych urzędników państwowych. Mógł zmieniać konstytucję, interpretować jej artykuły i wprowadzać uzupełnienia tekstu.
Podczas nieobecności w Królestwie, a to przecież było regułą, zastępował go namiestnik. Organem rządowym była Rada Stanu występująca już w Księstwie Warszawskim.
Wyodrębniono z niej rząd, zwany Radą Administracyjną, w skład której wchodzili ministrowie. Przewodniczyli oni pięciu komisjom rządowym: Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Policji, Wojny oraz Przychodu i Skarbu.
Władze centralne, odmiennie niż to było w Księstwie Warszawskim, zorganizowane były w sposób kolegialny. Podobną zasadę wprowadzono także w administracji terenowej: miejsce prefektów w departamentach zajęły komisje wojewódzkie kierowane przez prezesów.
Władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy sejm zorganizowany prawie tak samo, jak w Księstwie Warszawskim. Izba poselska składała się z 77 posłów szlacheckich i 51 deputowanych. Prawa wyborcze objęły szerokie grupy polskiego społeczeństwa: obok szlachty także właścicieli warsztatów, manufaktur i kupców (jeżeli ich majątek wynosił co najmniej 10 tys. złotych polskich), artystów, nauczycieli i duchownych.
W stosunku do postanowień Konstytucji Księstwa Warszawskiego praw wyborczych pozbawiono tylko oficerów i zasłużonych żołnierzy. Utrzymano w mocy zawieszenie praw obywatelskich dla ludności żydowskiej. Czynne prawo wyborcze otrzymało w małym Królestwie Polskim około 100 tys. ludzi.
Dla porównania dodajmy, że ówczesna francuska ordynacja wyborcza dawała prawo głosu około 80 tys. Francuzów. W Królestwie Polskim pełne prawa polityczne miało około 2,5% ludności, a we Francji tylko około 0,3%.
Dwuizbowy sejm miał się zbierać co dwa lata na okres 30 dni, podejmować uchwały w sprawach przedstawionych mu przez króla oraz zatwierdzać budżet.
Poszczególne artykuły konstytucji (jej obszerne fragmenty znajdzie Czytelnik na końcu tomu) gwarantowały podstawowe prawa obywatelskie: równość wobec prawa, wolność osobistą, nietykalność osób i własności, wolność wyznania, używanie języka polskiego w urzędach i swobodę druku. Konstytucja Królestwa Polskiego należała do najbardziej liberalnych i postępowych w całej ówczesnej Europie. Wzbudzała podziw we Francji i Niemczech, wzorowała się na niej konstytucja Wielkiego Księstwa Badeńskiego z 22 sierpnia 1818 roku.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
