Ruchy niepodległościowe w Krakowie w okresie Wiosny Ludów
Pod wpływem radykalizującej się ulicy 5 kwietnia 1848 roku powołano w Krakowie Komitet Narodowy.
Weszli do niego członkowie zawieszonego Komitetu Obywatelskiego, a następnego dnia dokooptowano doń po trzech przedstawicieli emigrantów, miejscowych działaczy, uczestników rewolucji 1846 roku oraz dwóch Żydów. Ich siedzibą stał się pałac "pod Krzysztofory".
Nawiązano kontakty z Centralnym Komitetem Narodowym w Poznaniu i utworzoną 13 kwietnia Radą Narodową we Lwowie. Chcąc pozyskać sobie chłopów Komitet wydał odezwę do ziemian galicyjskich, ustanawiając niedzielę wielkanocną jako dzień spontanicznego aktu zrzekania się pańszczyzny.
"[...] Stoją żywo w pamięci Waszej okropne sceny z 1846 roku. Nie samo dobro Ojczyzny, nie sama miłość chrześcijańska i sprawiedliwości uczucie, ale jeszcze własny wasz interes, bezpieczeństwo osób waszych, głośno wołają, abyście to zadanie stanowczo rozwiązali, a rozwiązali je niezwłocznie, jednozgodnie, jednocześnie i z własnego natchnienia. Wszelkie wahanie się, wszelkie odkładanie byłyby w obecnych okolicznościach najzgubniejszym. Rząd mógłby Was uprzedzić, mógłby wziąć inicjatywę, a przez to zniszczyć całą polityczną wartość ofiary Waszej..."
W podobnym duchu wezwanie do szlachty skierowali lwowscy akademicy, a 17 kwietnia tamtejsza Rada Narodowa. "Rada Narodowa odzywa się do was, bracia, ażebyście z faktycznym zniesieniem pańszczyzny nie chcieli już dłużej się ociągać. Komitet krakowski doradzał, ażeby to się stało dnia 23 bm. i już mamy doniesienie, że obywatele ziemscy powiatów zachodnich naszego kraju pójdą za jego wezwaniem. Jeżeli reszta kraju podobnie postąpi, dzień Zmartwychwstania Zbawiciela będzie oraz dla nas dniem narodowego zmartwychwstania i zbawienia..."
Lwowska Rada Narodowa wykorzystała wprowadzoną w monarchii wolność prasy i ukonstytuowała się początkowo jako redakcja dziennika "Rada Narodowa", a kamuflaż ten porzucono z chwilą wejścia w życie konstytucji z 25 kwietnia, uznającej także wolność stowarzyszeń. W pierwszym okresie Rada liczyła 25 osób, a weszli do niej m.in. Franciszek Smolka, Jan Dobrzański i komediopisarz Aleksander Maksymilian Fredro. Podzieliła się na osiem wydziałów, przybrała nazwę Centralnej, wezwała społeczeństwo do tworzenia rad powiatowych i filialnych, co doprowadziło do nieporozumień z krakowskim Komitetem Narodowym, uważającym się za zwierzchnika komitetów powiatowych.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
