Zmiany polityczne w Królestwie Polskim przed I wojną światową
W ostatnich latach przed wybuchem I wojny światowej nastąpiły spore zmiany w ugrupowaniach politycznych na terenie Królestwa. Poważne przeobrażenia przeszedł ruch ludowy.
Polski Związek Ludowy - odprysk endecji - od chwili powstania w 1906 roku prowadził ożywioną działalność na wsi poprzez własne czasopismo "Siewba", redagowane przez chłopa-samouka Jana Kielaka. Na łamach pisma pojawiały się hasła nawołujące do zakładania spółdzielni, rozwijania oświaty na wsi, wywłaszczenia gruntów folwarcznych w porozumieniu z właścicielami.
Z inicjatywy "Siewby" zaczęto zakładać na wsi kółka rolnicze, tzw. staszicowskie, niezależne od Centralnego Towarzystwa Rolniczego. Od 1908 roku popularność wśród chłopów zyskiwało "Zaranie", pismo założone przez Maksymiliana Miłguja. Propaganda "Zarania" odbywała się pod hasłem sami sobie, co oznaczało usamodzielnienie się chłopów i wyzwolenie spod tradycyjnych wpływów dworu i kościoła. Pismo popularyzowało spółdzielczość, oświatę ludową, przyczyniło się do zakładania szkół ludowych, spółdzielni mleczarskich i kredytowych. Z "Zaraniem" współpracowali m.in. Tomasz Nocznicki, Teofil Kurczak i pisarka Maria Dąbrowska. "Zaranie" było legalnym czasopismem, rząd widział w nim przeciwwagę dla wpływów endecji.
Rozłamy nie ominęły także postępowych demokratów (tzw. pedecji), w szeregach której skupiała się postępowa inteligencja. "Pedecja" zwalczana była przez endecję, głównie za masońskie formy działania, chociaż sama endecja posiadała masońskie struktury.
Poważne trudności po zdławieniu rewolucji przechodziła także PPS-Lewica. Gwałtownie spadła liczba jej członków, rozbite zostały związki zawodowe, z trudem udało się utrzymać wpływy jedynie w większych miastach. Dopiero po roku 1910 sytuacja uległa stopniowej poprawie. Na I Zjeździe w 1908 roku w Cieszynie z programu partii usunięto hasło niepodległości dla Polski, zastępując go autonomią Królestwa z odrębnym sejmem. Zmiany programowe zbliżyły PPS-Lewicę do SDKPiL, propozycje połączenia obu partii zostały jednak odrzucone przez socjaldemokratów. Ostatecznie osamotniona PPS-Lewica szukała wsparcia wśród rosyjskich mienszewików.
--------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
