31 stycznia 1923 r. Stracono Eligiusza Niewiadomskiego, zabójcę Gabriela Narutowicza

Jakkolwiek zamach na prezydenta RP był godzien potępienia, to Niewiadomski nie był postacią tuzinkową. Był uznanym malarzem, wykładowcą i krytykiem sztuki, autorem pracy "Malarstwo polskie XIX i XX wieku". Zaangażował się w utworzenie w Warszawie Szkoły Sztuk Pięknych, należał także do pionierów taternictwa. Od marca 1918 r. kierował wydziałem malarstwa i rzeźby w Ministerstwie Kultury i Sztuki w rządzie Rady Regencyjnej.

W czasie wojny z bolszewikami w 1920 roku zgłosił się do walk na froncie w stopniu szeregowca. Zdemobilizowany w 1921 r. powrócił do Warszawy na dawne stanowisko w Ministerstwie Kultury i Sztuki.

Niewiadomski był głęboko rozczarowany stylem uprawiania polityki, odległym od wymarzonego ideału Polski niepodległej: "Jeżeli były chwile, w których mogłem utracić wiarę w swój naród, to chyba okresy przesileń ministralnych i zabiegów o teki. Nie umiem znaleźć słów dla określenia ohydy tych walk i targów. Widziałem stado hien, żrących się o padlinę... Padliną ich była Ojczyzna. I nie znalazł się nikt, kto rozpędziłby tę zgraję, a mnie los kazał być biernym świadkiem tej zgrozy" - pisał Niewiadomski. Za winowajcę tego stanu rzeczy - demokratycznego i lewicowego rozkładu życia politycznego - uważał Józefa Piłsudskiego i to jego zamierzał zabić. Zrezygnował, gdy dowiedział się, że Piłsudski nie zamierza kandydować na stanowisko Prezydenta RP.

Zbrodniczy zamiar zrealizował, gdy prezydentem został Gabriel Narutowicz. Na sali sadowej nie wykazał skruchy: "Nie żałuję niczego, zrobiłem to, co było moim obowiązkiem, moim trudnym, ciężkim obowiązkiem. Spełniłem go twardo i uczciwie. Przez moje ręce przemówiła nie partyjna zaciekłość, tylko sumienie i zelżona godność narodu. Tak jak ja czują tysiące, tylko nie każdy zrobił to, co stało się moim udziałem". - zeznawał Niewiadomski.

W celi, przed wykonaniem wyroku pisał do rodaków: "Czyn był straszny, bo musiałem uderzyć w naród. Nie słowem bezsilnym, lecz gromem. Gromem równym tej hańbie, jaką go opanowała spółka cynicznych hultajów i jawnych wrogów Polski. Musiałem uderzyć gromem, aby zbudzić tych co mniemają, że Polska już się ciałem stała, że minął czas wysiłków i ofiar i że broń można już złożyć. Tak nie jest! To, na co patrzą oczy nasze, nie jest jeszcze Polską. Nie o takiej śniły wielkie serca poetów naszych, nie za taką cierpiały, walczyły i ginęły pokolenia".

Wyrok, przez rozstrzelanie, wykonano o godz. 7.19 w Cytadeli warszawskiej. "Odchodzę szczęśliwy, że przestanę patrzeć na to, co z Polską zrobił Piłsudski. Ufny jestem, że krew moja przyczyni się do zjednoczenia serc polskich" - powiedział Eligiusz Niewiadomski przed egzekucją.

Ocena jego czynu przekładała się na ocenę osoby - przez jednych uważany za niepoczytalnego schizofrenika, nacjonalistę i antysemitę, dla ruchu narodowego był osobą działającą z pobudek patriotycznych. Na pogrzeb Niewiadomskiego przybyło ponad 10 tysięcy ludzi. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

AS