12 listopada 1944 r.: Utworzono Centralny Komitet Żydów Polskich
Po wkroczeniu do Lublina Armii Czerwonej i wyparciu wojsk niemieckich przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego został utworzony samodzielny Referat do spraw Pomocy Ludności Żydowskiej. Na jego czele stanął przybyły z 1 Armią Wojska Polskiego działacz partii Bund, mjr dr Szloma Herszenhorn, lekarz, przedwojenny radny miasta Lublina i działacz społeczny. Referat powołał do życia Komitet Pomocy Żydom, zajmujący się udzielaniem pomocy Żydom na terenach wyzwolonych i przekraczającym linię frontu.
Z czasem w prace komitetu zaczęli się włączać przedstawiciele żydowskich partii jak Bund, Poalej Syjon, Ichud co doprowadziło do przekształcenia komitetu w Tymczasowy Centralny Komitet Żydów Polskich, a w końcu w Centralny Komitet Żydów w Polsce. Sześć miejsc otrzymali w nim żydowscy komuniści (tzw. żydowska Frakcja Polskiej Partii Robotniczej, PPR), cztery Bund, cztery Ichud, trzy Poalej Syjon-Lewica i tyleż dla Poalej Syjon-Prawica, jedno miejsce przypadło dla Ha-Szomer ha-Cair - przewodniczącym został Emil Sommerstein z Ichudu, kierownik biura prawnego Związku Patriotów Polskich. W 1946 roku działało dziewięć komitetów wojewódzkich CKŻ (Białystok, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Przemyśl, Szczecin, Warszawa, Wrocław) i siedem okręgowych o takiej samej strukturze partyjnej.
Komitet swoją działalnością objął m.in. rejestrowanie ocalonych i poszukiwanie rodzin, pomoc w rewindykacji majątków czy kompletowanie zeznań świadków w procesach zbrodniarzy wojennych. Wydział Opieki Społecznej zajmował się dystrybucją paczek żywnościowych i ubrań, przydzielaniem zapomóg pieniężnych i stypendiów a wydział Szkolnictwa zakładał szkoły żydowskie, opracowywał programy nauczania i podręczniki. Ważną rolę odgrywał wydział Kultury i Propagandy, który opiekował się stowarzyszeniami twórczymi, teatrami, przygotowywał audycje radiowe w języku jidysz, prowadził wydawnictwa i wytwórnię filmową a także wydawał codzienny biuletyn informacyjny Żydowskiej Agencji Prasowej oraz prasę. Wydział Emigracyjny zapewniał pomoc w legalnej emigracji na Zachód i do Palestyny a Wydział Repatriacyjny kierował akcją przesiedlania Żydów z terenów Związku Radzieckiego. Od roku 1946 ok. 80 proc. środków finansowych niezbędnych do utrzymania CKŻP pochodziło z dotacji American Jewish Joint Distribution Committee.
Z CKŻP związane było Towarzystwo Kultury i Sztuki, działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich oraz Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych. Aktywnie działały kongregacje religijne, skupiające partie religijne: legalną Mizrachi i niezalegalizowaną Agudas Isroel, w której szeregach znaleźli się syjoniści rewizjoniści.
W latach 1948-49 żydowscy komuniści doprowadzili do zmiany zasad kompletowania prezydium CKŻP, eliminując wpływy partii politycznych. Nastąpiło wchłonięcie Bundu przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. W 1949 władze rozwiązały partie syjonistyczne, upaństwowiły lub zlikwidowały szkoły żydowskie, sanatoria, placówki zdrowia, teatry, spółdzielnie.
Kongregacje religijne ograniczyły swoją działalność do życia religijnego. W 1950 CKŻP połączył się z Żydowskim Towarzystwem Kultury, tworząc Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce działające zgodnie z wytycznymi władzy komunistycznej. W miejsce żydowskiej kongregacji religijnej powołano Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego.
AS
